Sztuka biznesu: Lekcja demokracji
Imponujące dzieło Masaccia znajduje się w kaplicy Branaccich kościoła Santa Maria del Carmine we Florencji. Wyjątkowość fresku pt.: „Grosz czynszowy” polega na tym, że trzy epizody wydarzenia są na jednym planie – pisze Jerzy Cichowicz, znawca sztuki, menedżer i felietonista „Diners Club eMagazine”.
Dzieło przypomina współczesny komiks, ale artysta nie zastosował w nim narracji chronologicznej. Opowiada nam historię w porządku hierarchicznym. Poszczególne epizody rozgrywają się w różnych miejscach i czasie, a do tego z powtarzającym się udziałem tych samych osób. Po lewej stronie fresku widzimy Piotra wyjmującego monetę z pyszczka złowionej ryby, a po prawej płacącego podatek. Kluczowa jest scena centralna. Tu się rozgrywają sprawy najważniejsze.
Widzimy Chrystusa w otoczeniu swoich apostołów i uczniów, którego w drodze zatrzymał celnik. Możemy go łatwo rozpoznać. Nie ma aureoli i znajduje się w samym centrum fresku. Stoi w charakterystycznej pozie plecami do widza. Postawa jego ciała i gesty wyrażają stanowczość. Umieszczenie tej postaci plecami do widza wyraża jej odrębność moralną i urzędową, ale wzmaga także efekt przestrzenny fresku. Każda ze znajdujących się tu postaci jest w „ruchu”. Nawet gdy widzimy tylko jej głowę lub nawet fragment twarzy, to zdajemy sobie sprawę, że dzieje się pomiędzy nimi coś bardzo ważnego. Rozkaz Chrystusa i jego stanowczy gest w stronę Piotra nie zostaje zaakceptowany bezwarunkowo. Piotr gest ten powtarza ze zrozumieniem dla rozkazu, nadając nim kolejność wydarzeń. Ale ma też swoje wątpliwości, które udzielają się pozostałym apostołom. Jego twarz wyraża wzburzenie lub irytację, a nie tylko niedowierzanie. Każda z postaci stoi inaczej, patrzą w różne strony starając się poprzez kontakt wzrokowy z kimś, komu ufają, uzgodnić wspólne stanowisko. Każdy konfrontuje swoją postawę i emocje z kimś konkretnym w tej grupie. Jan wpatruje się w Chrystusa. On się nie waha, jest niezwykle spokojny, nie ma wątpliwości.
Celnik rozdziela postaci zgromadzone wokół Chrystusa na dwie grupy. Po jego lewej ręce wszystkie postaci mają aureole, a po prawej nie. Głowy tych po prawej ręce to portrety autentycznych postaci współczesnych Masacciowi. Postać znajdująca się skrajnie po prawej stronie grupy to zlecający i fundator dekoracji kaplicy, Felice Brancacci.
Dziś piękno przestało stanowić samoistny cel artystycznych poszukiwań, ale jeżeli mielibyśmy go poszukiwać w czystej i wykorzystanej w słusznej sprawie postaci, to „Grosz czynszowy” jest doskonałym przykładem.
Wszystkie twarze w tym epizodzie odzwierciedlają, pomimo wahań i wątpliwości, wiarę i powołanie. Mistyczny wymiar sceny wyraża się w przeciwstawieniu prawa moralnego prawu ziemskiemu. Wszystkie stojące wokół Chrystusa postaci, z aureolami i bez, to zorganizowana jedność. To oni są bohaterami wydarzenia o charakterze etycznym. Niezłomni w swoich ostatecznych wyborach są podporami prawa boskiego. Masaccio sugestywnie ukazał nam nowy typ człowieka. Jest on świadomy swojej odpowiedzialności i swych zdolności, co nadaje dziełu wartość aktualną do dziś.
„Grosz czynszowy” urzeka nas nie tylko głębią swojego ideowego przesłania. To także dzieło w którym piękno zostało wyrażone w niezwykły i innowacyjny sposób. Dla obywateli Florencji w połowie lat dwudziestych XV wieku, fresk ten był niewyobrażalnie realistyczny. Wielu artystów przychodziło do kaplicy Brancaccich po to aby zobaczyć czym jest sztuka i jaką być powinna. Dzisiaj realizm przedstawienia nie jest równoważnikiem piękna. A nawet samo piękno przestało stanowić samoistny cel artystycznych poszukiwań. Ale jeżeli mielibyśmy go poszukiwać w czystej i wykorzystanej w słusznej sprawie postaci, to „Grosz czynszowy” jest doskonałym przykładem.
Dossier autora
Jerzy Cichowicz jest menedżerem, trenerem biznesu, coachem i informatykiem z wieloletnim doświadczeniem. Jest również cenionym znawcą sztuki. Do jego specjalizacji zawodowych należą m.in. zagadnienia związane z bankowością, w szczególności zaś z kartami płatniczymi, ich zabezpieczeniami (w tym biometrią) oraz personalizacją. Jest autorem wielu publikacji, w tym poruszających tematykę biznesu i sztuki.
Foto: Agata Makomaska, Wikimedia Commons®