Sztuka biznesu: Rozdziobią nas kruki, wrony…
Ptaki były tu na Ziemi znacznie wcześniej niż my. Może dlatego stały się dla nas uniwersalnym symbolem, często skrajnych cech ludzkich lub wartości. Poszczególnym gatunkom ptaków od wieków przypisujemy majestat i władzę, waleczność, tchórzostwo, mądrość, niedoścignioną wierność małżeńską, przebiegłość.
Niektóre z nich stały się dla nas symbolami pokoju, dumy, męczeństwa. Dla morskich podróżników lecący ptak był zapowiedzią zbliżającego się lądu. Niski lot uganiających się za owadami jaskółek nadal zapowiada zbliżającą się burzę, a klucze odlatujących na południe ptaków, stanowią znak nadchodzącej zimy. Pierwsze powracające z ciepłych krajów ptaki oznajmiają nam nieodwołalne przyjście wiosny. Kruki oraz stada wron i gawronów przez wieki złowieszczo zapowiadały wojny. Może dlatego w pieśni żołnierskiej pt.: „Idzie żołnierz borem, lasem” ptaki pełnią tak przerażającą rolę, jak w przytoczonym poniżej fragmencie?
(…)
Rozwleką mnie kruki, wrony!
Kruki, wrony oblatują
I oczy mu wydziobują.
Opowiadanie Stefana Żeromskiego pt.: „Rozdzióbią nas kruki, wrony…” jest literackim rozwinięciem tej samej historii, opowiedzianej z przerażającą dosłownością: „Bystre i przenikliwe jej oczy dojrzały, co należy. Wtedy bez namysłu skoczyła na głowę zabitej szkapy, podniosła łeb do góry, rozkraczyła nogi jak drwal zabierający się do rąbania, nakierowała dziób prostopadle i jak żelaznym kilofem palnęła nim martwe oko trupa”. Podobna przerażająca sceneria została świadomie wykorzystana w niezapomnianym filmie pt.: „Ptaki”, dziele Alfreda Hitchcocka z 1963 roku.
Ptaki Apokalipsy
Zachowania ptaków od niepamiętnych czasów były dla człowieka sygnałem lub informacją, także o nadciągających niebezpieczeństwach. Wynika to przede wszystkim z tego, że wiele gatunków ptaków dysponuje nieporównywalnie doskonalszym od naszego zmysłem wzroku i słuchu. Za sprawą obserwacji i zdobywanego przez nas doświadczenia, nauczyliśmy się interpretować zachowania ptaków i wyciągać z nich wnioski. Ptaki Iwony Ostrowskiej także są zapowiedzią nadciągającego kataklizmu. Próbują nam coś powiedzieć, ale przekaz nie jest jednoznaczny. Napotykamy zdawało by się niemożliwe do pokonania bariery komunikacyjne. Artystka nie ułatwia jego odczytu ukazując nam ptaki z zalepionymi dziobami, posiadające tajemnicze znaki runiczne na piórach, czy też ich mechaniczne kopie, nakręcane tkwiącym w ich grzbiecie kluczykiem.
Przed czym Ptaki Iwony Ostrowskiej nas ostrzegają?
Nieprzypadkowo obrazy te zamieszkują tylko ptaki zaliczane do rodziny krukowatych. W Polsce to przede wszystkim kruki, wrony, gawrony i kawki. Ich czarny lub szary kolor, masywne dzioby, a także to, że nie gardzą padliną, ukształtowały ich literacki i filmowy wizerunek. Ten tzw. „czarny PR” sprawił, że wszystkie wymienione gatunki ptaków są dzisiaj pod ścisłą prawną ochroną. Mają one też swoje słabości i stają się ofiarami chorób oraz przerastających je sił przyrody. Widoczne na kilku obrazach starannie zabandażowane ptaki to symbol naszej troski o nie, a nawet czułości.
Każdy, kto po bardzo mroźnej nocy spacerował rankiem po parku lub bezpośrednio po burzy, zapewne dostrzeże przerażającą dla nas wymowę obrazu „Po burzy”. We wstępie do katalogu wystawy pt.: „Ptaki” obrazów Iwony Ostrowskiej, Mirosław Miroński dostrzega źródła naszego współodczuwania:
„Zarówno ptaki, jak i ludzie narażeni jesteśmy na różnorakie próby ograniczania przynależnych nam praw. Wszyscy jesteśmy podatni na zagrożenia, jakie niesie otaczająca nas rzeczywistość.”
Bezgraniczna wolność
Ale współdzieląc ten sam świat pozostajemy po swoich stronach. Ptaki nie znają granic i dlatego są dla nas symbolem wolności, same jej nie doświadczając. Przemieszczają się na olbrzymie odległości wykorzystując prądy wznoszące powietrza, żywiąc się po drodze dosłownie wszystkim, docierają w końcu do często odległych terenów lęgowych. Łączą się w pary, znoszą i wysiadują jajka. Dbają o swoje pisklęta. Nie dokonują jednak przy tym wszystkim żadnego wyboru. Dla nas natomiast możliwość świadomego wyboru jest czymś oczywistym dla poczucia własnej, indywidualnej wolności. Tą odmienność naszych światów podkreśla artystka kompozycją obrazów. Żadnego z ptaków Ostrowskiej nie widzimy w całości. To zaskakujące odkrycie pojawia się stopniowo i dopiero po pewnym czasie przebywania widza wśród jej ptaków. Za każdym razem nie widzimy końca dziobu, skrzydła lub ptasiego ogona. To nie jest przypadek. Obrazy Ostrowskiej to „okna” przez które podglądamy inny, ptasi świat. Wszelkie próby zmiany kadru poprzez zmianę punktu obserwacji są daremne. Zbliżanie się lub oddalanie, jak również przemieszczanie się w lewo lub w prawo nie przynoszą oczekiwanego rezultatu. Nadal widzimy tylko fragmenty. Aby poznać więcej szczegółów podchodzimy do kolejnych obrazów, z którymi mamy ten sam problem. Przyglądając się ich fakturze i rysunkowi, nie możemy oprzeć się wrażeniu, że ptaki uczestniczyły w procesie twórczym. Ptaki są na tych płótnach dosłownie wydrapane gwałtownymi pociągnięciami, co wprowadza w nie atmosferę dramatycznego napięcia. To nie istotne czy kreska została wykonana pędzlem, jego drugim końcem czy ptasimi pazurami. Efektem tych zabiegów jest przejmujący obraz otaczającego nas świata. I tak jak kiedyś św. Franciszek prawił kazania otaczającym go i zasłuchanym ptakom, tak teraz role się odwróciły. Aby się o tym przekonać wystarczy uważnie popatrzeć na wybrane przeze mnie fotografie obrazów.
Wystawa obrazów Iwony Ostrowskiej w Galerii Lufcik (Dom Artysty Plastyka przy ul. Mazowieckiej 11a w Warszawie) już się skończyła, ale jej Ptaki nie odleciały daleko. Jeszcze zapewne powrócą, aby podjąć kolejną próbę przekazania nam okrutnej prawdy o nas samych.
Fotografie w galerii:
- Fotografia nr 1: Iwona Ostrowska, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
- Fotografia nr 2: Ptak X, 2017, 100 x 120 cm, akryl na płótnie, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
- Fotografia nr 3: Ptak III, 2017, 100 x 130 cm, akryl na płótnie, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
- Fotografia nr 4: Ptak XX, 2017, 100 x 130 cm, akryl na płótnie, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
- Fotografia nr 5: Ptak XXX, 2017, 100 x 130 cm, akryl na płótnie, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
- Fotografia nr 6: Po burzy, 2017, 200 x 290 cm, akryl na płótnie, fot. z archiwum Iwony Ostrowskiej
Dossier autora
Jerzy Cichowicz jest menedżerem, trenerem biznesu, coachem i informatykiem z wieloletnim doświadczeniem. Jest również cenionym znawcą sztuki. Do jego specjalizacji zawodowych należą m.in. zagadnienia związane z bankowością, w szczególności zaś z kartami płatniczymi, ich zabezpieczeniami (w tym biometrią) oraz personalizacją. Jest autorem wielu publikacji, w tym poruszających tematykę biznesu i sztuki.
Foto: Agata Makomaska